Iranian Futurist 
Iranian Futurist
Ayandeh-Negar
Welcome To Future

Tomorow is built today
در باره ما
تماس با ما
خبرهای علمی
احزاب مدرن
هنر و ادبیات
ستون آزاد
محیط زیست
حقوق بشر
اخبار روز
صفحه‌ی نخست
آرشیو
اندیشمندان آینده‌نگر
تاریخ از دیدگاه نو
انسان گلوبال
دموکراسی دیجیتال
دانش نو
اقتصاد فراصنعتی
آینده‌نگری و سیاست
تکنولوژی
از سایت‌های دیگر


توسعه انساني يعني توانمند سازي

اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
Twitter Google Yahoo Delicious بالاترین دنباله

[09 Dec 2015]   [ سیدمحمدسعید نوری‌نائینی]

اقتصاددان، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی


برای توسعه، مفاهیم گوناگونی بیان شده است که در عین برخورداری از ویژگی‌های مشترک، تفاوت‌هایی اساسی نیز با یکدیگر دارند. به‌عنوان نمونه پاره‌ای از دیدگاه‌ها تأکیدشان فقط بر معیارهای کمی، مانند تولید ناخالص داخلی است و به طبقه‌بندی کشورها بر اساس این معیار اقدام می‌کنند. عقاید جدیدتری هم وجود دارد که جنبه‌های انسانی را در مفاهیم توسعه وارد کرده‌اند و بر‌این‌اساس به ساختن سنجه‌های جدیدی مانند معیار توسعه انسانی (HDI) پرداخته‌اند. این مکتوب از این ملاحظات فراتر می‌رود و توسعه را به مفهوم گسترش آزادی‌های انسان برمی‌گزیند. این دیدگاه که به‌وسیله آمارتیاسن، برنده جایزه نوبل اقتصاد، عرضه شده و توسعه یافته است، آزادی را، هم هدف، هم وسیله و هم معیار سنجش توسعه می‌داند.
در ادبیات جدید اقتصادی در رشته توسعه، دو مفهوم رایج وجود دارد که ارتباطی تنگاتنگ با هم دارند: «سرمایه انسانی» و «توانمندی انسان». در دوران معاصر، نگاه به انباشت سرمایه از منظر فیزیکی، به نگاه به آن به شکل فرایندی که در آن بهره‌وری کیفی انسان به‌عنوان یک کلیت به حساب می‌آید، در حال تغییر است. انسان می‌تواند در زمان از طریق آموزش و یادگیری و مهارت‌اندوزی از بهره‌وری بیشتری برخوردار شده و تأثیر ژرف‌تری بر توسعه و پیشرفت اقتصادی داشته باشد. گرچه، این هر دو دیدگاه، به انسانیت توجه می‌کند، اما با وجود تشابهات، تفاوت‌هایی نیز دارند. با قبول اینکه ساده‌سازی، همواره خطر کاهش دقت را به همراه دارد، می‌توان گفت که سرمایه انسانی به «مسئولیت انسان» توجه می‌کند ولی دیدگاه توانمندی انسان هم بر توان اصلی، یعنی «آزادی در سامان‌بخشیدن به یک زندگی ارزشمند» و هم به افزایش گزینه‌های واقعی در دسترس انسان تأکید می‌کند. واضح است که این دو دیدگاه، با هم ارتباطی نزدیک دارند.
هر انسان توان انجام کارهای گوناگونی را دارد. این گوناگونی، از تفاوت در ویژگی‌های شخصی، زمینه‌های اجتماعی، شرایط اقتصادی و جز اینها، حاصل می‌شود. البته انسان عملا این توان را هنگامی به کار می‌بندد که به لحاظ منطقی آن را ارزشمند بداند. این ارزشمند‌بودن، یا ارزش‌گذاری توسط هر‌شخص، بر دو پایه استوار است: اول آنکه عمل مورد‌نظر به‌طور مستقیم زندگی او را غنا می‌بخشد؛ مانند تغذیه خوب که منجر به سلامتی می‌شود؛ دوم آنکه عمل، به‌طور غیرمستقیم و با واسطه به او نفع می‌رساند؛ مثلا تولید محصول مرغوب‌تر و در‌نتیجه افزایش قیمت محصول و افزایش درآمد.
«سرمایه انسانی» می‌توانست چنان تعریف شود که این هردو منفعت را دربر گیرد. ولی در عمل، طوری تعریف شده است که فقط ارزش‌های غیرمستقیم را شامل می‌شود. ولی دیدگاه «توانمندی انسان» گستره‌ای فراخ‌تر دارد و هردو جزء را به حساب می‌آورد. آموزش، مثال روشن و مصداق شفافی از دیدگاه دوم، یعنی «توانمندی انسان» است.
آموزش، افراد را در تولید کالاها کارآمدتر می‌کند و این کارآمدی بیشتر، هم به ارزش تولید در کل اقتصاد منجر می‌شود و هم درآمد شخص آموزش‌دیده را بالا می‌برد؛ اما همین شخص، حتی بدون افزایش درآمد شخصی هم از آموزش سود خواهد برد؛ زیرا امکان مطالعه، برقراری ارتباط، مهارت در مباحثه و انتخاب‌های آگاهانه‌تر را به دست می‌آورد، علاوه‌بر‌این، از طرف دیگران هم جدی‌تر و محترم‌تر به حساب می‌آید که خود ارزشی گران‌بها است.
به‌عبارت‌ساده‌تر، فواید آموزش، فراتر از نقش آن به‌عنوان «سرمایه انسانی» در تولید کالاست. دیدگاه گسترده «توانمندی انسان» نقش‌های اضافی ذکر‌شده در بالا را هم به حساب می‌آورد و برایش ارزش تعیین می‌کند؛ بنابراین این دو دیدگاه در عین تشابه، متفاوت‌اند.
طرفه آنکه، این دیدگاه وسیع که به نظر بسیار نو می‌نماید، بازگشتی است به برداشتی جامع از توسعه اقتصادی و اجتماعی که به‌ویژه از سوی آدام اسمیت، هم در کتاب «ثروت ملل» و هم در نظریه «عواطف اخلاقی» حمایت شده است. آدام اسمیت در هنگام بحث درباره مؤلفه‌های تولید، گرچه بر نقش آموزش، تقسیم کار، یادگیری در حین عمل و کسب مهارت تأکید داشته است، اما تقویت و گسترش توانمندی‌های انسان در مدیریت یک زندگانی ارزشمند، از‌جمله کارایی بیشتر را در تحلیل‌های خود دارای نقش محوری قلمداد کرده است.
آمارتیاسن می‌گوید: «اعتقاد آدام اسمیت به قدرت و تأثیر آموزش و یادگیری بسیار جدی بود. درباره بحثی که امروزه نیز پیرامون نقش «طبیعت» و «تربیت» جریان دارد، اسمیت به نحوی آشتی‌ناپذیر و حتی دگماتیک تربیت‌گرا بود و این اعتقاد با اعتماد فراوان او به توانمندی‌های انسان، سازگار است».
اسمیت گفته است:
«تفاوت‌های موجود در استعدادهای طبیعی افراد گوناگون، درواقع بسیار کمتر از آن است که ما از آن آگاهیم و تیزهوشی‌های متفاوتی که افراد بالغ را در حرفه‌های متفاوت از بقیه متمایز می‌کند در بسیاری موارد معلول تأثیر تقسیم کار است نه علت آن، تفاوت‌های موجود بین شخصیت‌های کاملا نامتشابه، مثلاً بین یک فیلسوف و یک باربر ساده در خیابان، نه‌چندان حاصل طبیعت که حاصل عادات، رسوم و آموزش است. آن‌گاه که این دو به این دنیا گام نهادند و در طول شش تا هشت سال اولیه حیاتشان، احتمالا بسیار همسان بودند و نه پدر و مادرشان و نه هم‌بازی‌هایشان، نمی‌توانستند تفاوت‌های عمده‌ای در آنها مشاهده کنند».
دقت بفرمایید که نکته ظریفی که در این بیان نهفته است و این نوشته نیز به دنبال روشن‌کردن آن است و آن اینکه تفاوت بین دو دیدگاه، از نوعِ تفاوت بین وسیله و هدف است. دیدگاه «سرمایه انسانی» انسان را به‌عنوان یک سرمایه، یعنی یک وسیله توسعه و پیشرفت درنظر می‌گیرد؛ در‌حالی‌که دیدگاه دیگر، علاوه بر به‌حساب‌آوردن این توان انسان، او را به‌عنوان یک هدف توسعه نیز مطرح می‌کند. این تفاوت، تأثیر عملی مهمی بر سیاست‌های توسعه دارد. گرچه توسعه و پیشرفت اقتصادی، زندگی رضایت‌بخش‌تر و استفاده از گزینه‌های فراوان‌تری را برای مردم فراهم می‌کند، ولی آموزش بیشتر، علاوه بر ایفای همین نقش، آزادی بیشتر و مؤثرتری در بهره‌مندی از زندگی ایجاد می‌کند که خود هدف زندگی ماست.
جان کلام آنکه، استفاده از مفهوم «سرمایه انسانی» گام بلندی است در‌جهت درک بیشتر ظرفیت انسان در توسعه، ولی هنوز در چارچوب عوامل تولید و توسعه محدود است و نیاز به تکمیل‌شدن دارد. مفهوم «توانمندی‌های انسان» این تکامل را ممکن می‌کند و انسان را از عامل تولید، به هدف توسعه اعتلا می‌بخشد.
برای درک بهتر و استفاده مطلوب‌تر از نقش توانمندی‌های انسان باید بر سه نکته مهم توجه کنیم:
١. نقش مستقیم آن بر رفاه و آزادی
٢. نقش غیرمستقیم آن از طریق تأثیر بر تغییرات اجتماعی
٣. نقش غیرمستقیم آن از طریق تأثیر بر تولید اقتصادی
دیدگاه سرمایه انسانی فقط به نقش سوم تأکید دارد؛ در‌حالی‌که دیدگاه توانمندی‌ها که آموزش، یکی از ارکان اصلی آن است، هر سه نقش و تأثیر را در‌بر می‌گیرد.
اینجاست که نقش آموزش و مخصوصا آموزش‌های عمومی و ابتدایی روشن می‌شود و موضوع عدالت آموزشی، اهمیتی برجسته می‌یابد.
پژوهش‌های بسیاری نشان داده‌اند که بازده اقتصادی سرمایه‌گذاری در آموزش، بسیار بالاتر از سرمایه‌گذاری‌های دیگر است. یکی از ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در آموزش آن است که تابع قانون بازده نزولی نیست. بر اساس این قانون هرچه از نهاده‌ای بیشتر استفاده کنیم بازدهی آن کاهش می‌یابد؛ ابتدا بازده صعودی است، سپس نزولی می‌شود. ولی همچنان مثبت است؛ ولی سرانجام اگر زیاد از آن استفاده شود، دچار بازده منفی خواهد شد. آموزش از این قانون مستثنا است و بازدهی‌اش نزولی و منفی نمی‌شود. این به دلیل وجود همان دو اثر شماره ١ و ٢ است که در بالا گفته شد.
پژوهش‌ها این نکته را هم نشان داده‌اند که بازدهي آموزش در مراتب پایین‌تر (دبستان و دبیرستان) بسیار بیشتر از بازدهی مراتب بالاتر (دانشگاه) است و سود حاصل از آن به‌ویژه در دوره دبستان بیشترین و تأثیرش قوی‌ترین است.
من این بازدهی قابل توجه آموزش‌های عمومی و ابتدایی را به دلیل همان دو موضوع نادیده‌گرفته‌شده‌ای می‌دانم که در وصف رویکرد «توانمندی‌های انسان» بیان شد؛ یعنی نقش مستقیم این نوع آموزش‌ها بر رفاه و مخصوصا در شناخت و مطالبه آزادی و نقش غیرمستقیم آن بر تغییرات اجتماعی. برای اینکه تمام افراد جامعه به ناآزادی‌های خویش آگاه باشند و در پی مطالبه و کسب آن برآیند، آگاهی و آموزش، دو رکن اساسی و مهم است. اگر این آگاهی از هنگام ورود به زندگی اجتماعی (مثلا ورود به دبستان) فراهم نشود و همگان به‌طور‌ یکسان و برابر به آن دسترسی نداشته باشند، بدون تردید عدالت اجتماعی خدشه‌دار می‌شود. تفاوت بین فیلسوف و باربر از همین‌جا آغاز می‌شود و اگر نمی‌خواهیم چنین شود، باید از آغاز، راه پیدایشش را سد کنیم. باید آموزش‌های عمومی و ابتدایی را در سطحی کاملاً فراگیر با محتوایی اندیشیده و تأثیرگذار فراهم کنیم. باید امکانات آموزشی برابر، فارغ از سن و جنس و نژاد و قومیت و جز اینها در دسترس همه باشد. این وظیفه‌ای است که قانون اساسی نیز بر آن مهر تأیید و تصویب زده است. دولت‌های پس از انقلاب نیز در پوشش فراگیر آموزش ابتدایی و عمومی خوب عمل کرده‌اند و کارنامه خوبی هم دارند. ولی آیا در تهیه محتوا با توجه به نقش بسیار مهم آن در سرنوشت آینده ایران و ایرانی هم موفق بوده‌ایم؟

مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:


منبع: 90


بنیاد آینده‌نگری ایران



پنجشنبه ۹ فروردين ۱۴۰۳ - ۲۸ مارس ۲۰۲۴

اقتصاد فراصنعتی

+ اقتصاد از چشم‌اندازی زنانه مریم یوسفیان

+ انسان شناسی اقتصادی پیر بوردیو سعدیه صالحی

+ چطور می‌توانیم در زمان رکود اقتصادی بازهم موفق ظاهر شویم؟ حمیدرضا تائبی

+ خلاصه کتاب چالشهای مدیریت در قرن ۲۱،پیتر دراکر سید محمد افقهی

+ چرا زنان مدیران بهتری هستند داریوش نوروزی

+ اقتصاد خرد جوزف استیگلیتز

+ پروفسور مارگلین کسی است که تمامی مدارج اقتصاد نئوکلاسیک را تا انتها طی کرده است استفان مارگلین

+ نگاهی متفاوت در علت یابی کاستی های نظام آموزشی 

+ اقتصاد نفتی کارآفرینی و تولید علم را فلج کرده است 

+ چرا با وجود سخنرانی خوب از نتیجه جلسه راضی نیستید؟ 

+ چگونه مدیران را مدیریت کنیم مترجم: رویا مرسلی

+ ركود از جنگ و امريكا هم خطرناك‌تر است محسن رنانی

+ اقتصاد دانایی محسن عارف

+ نوآوری استراتژيک در چهار مرحله. نادیا شادوش

+ آينده نگري ، تحقیق و توسعه و نوآوری ، جهاني انديشيدن 

+ اقتصاد سیاسی، نفت و بحران اقتصادی ایران / گفت‌وگو با محسن رنانی دکترمحسن رنانی

+ یک دیدگاه فرآیندی از مدیریت دانش مترجم: مصطفی پارسانیا

+ راهنمایان گردشگری،‌ کاشفان سرمایه‌های نمادین دکترمحسن رنانی

+ تحلیل اقتصادی آزادی دکترمحسن رنانی

+ عصر مدیران. 

+ ايران پسا تحریم و بحران در شرکت‌های نفت بين‌المللی  سید کامران باقری

+ با حضور زنان در جامعه به توسعه می‌رسیم دکترمحسن رنانی

+ واكاوي نفت: رنـج اقتصـاد ايـران از سـه تـهديد در گفتگو با ناصر فکوهی دکتر ناصر فکوهی

+ طرحی برای آینده‌نگری اقتصاد ایران علیرضا صابونی‌ها

+ درک دموکراسی 

+ جدل رنانی و مصباحی‌مقدم بر سر توسعه 

+ افق‌های کوتاه مقیاس‌های کوچک فرشاد مومنی

+ صنعت‌داری یا صنعتی‌شدن؟ عباس شاکری

+ روند های جدید پویا در کارآفرینی 

+ خلاقیت راهکاری جهت توسعه گردشگری 

+ فرصت‌های از دست رفته بایزید مردوخی

+ راهکارهای تحقیق اقتصاد بدون نفت دکتر بایزید مردوخی

+ بیم و امیدهای نفتی سعیده شفیعی

+ روندها، فرصت‌ها و تهدیدها حسین تسلیمی

+ شجاعانه اما پر اشتباه دیدره مک کلاسکی/ استاد دانشگاه اقتصاد در شکاگو

+ توسعه انساني يعني توانمند سازي سیدمحمدسعید نوری‌نائینی

+ سودای تغییر بدون تغییر ، اساسی ترین مشکل بنگاههای خصوصی مهندس صلاح الدین همایون

+ دنیای نو اقتصاد نو 

+ مدیریت دانش در سازمان 

+ چطور سازمان ها یمان را برآینده متمرکز کنیم ؟  یان ویلسن / برگردان : مهندس حمید رضا عرفانیان

+ این رکود پایان ناپذیر…! 

+ ﺟﻬﺎﻧﻲﺷﺪﻥ ﻭ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺭﺍﻫﺒﺮﺩﻱ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺭﻭﺯﺑﻪ ﺣﺒﻴﺒﻲ

+ در آستانه دوره پایان نفت هستیم دکترمحسن رنانی

+ آنچه پیتر دراکر درباره‌ سال 2020 می‌دانست 

+ اصول مدیریت دولتی 

+ سال٩٤، پایان حضور دولت در عرصه توسعه دکترمحسن رنانی

+ بخشی از اقتصاد در آستانه ورشکستگی است دکترمحسن رنانی

+ ما نیازمند انقلابی پایدار هستیم 

+ چالشهای فراروی مدیریت منابع انسانی مهدی صانعی

+ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻮﻳﻦ ﻛِﻠﻲ

+ ریشه نابرابری در کجاست؟ پل کروگمن

+ کروگمن، استگلیتز و توماس پیکتی جزء پرنفوذترین اقتصاددانان اکونومیست

+ تحصیل دانایی و مدیریت دانایی جان وَن بِویرن

+ تاثير اجزاء اقتصاد دانش محور بر بهره وري نيروي كار رضا خواجه نائيني

+ جهانی سازی یعنی ادغام اقتصادهای ملی/من منتقد سرسخت‌ راهبردهای‌ اصلاحی‌ مثل‌ «شوک درمانی» هستم/واکنش شدید علیه جهانی‌سازی‌، به علت افزایش نابرابری  استیگلیتز

+ پیش نیازهای اقتصاد دانایی محور زهرا شمسی

+ چرا در صنایع علم محور، قدرت رقابت جهانی نداشته ایم؟ علی بابایی

+ علم اقتصاد در ایران تبدیل به ایدئولوژی شده است 

+ اﺗﻢ, ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ, ﻧِﺖ، آﻳﻨﺪهي ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻮﻳﻦ ﻛِﻠﻲ

+ ﻧﻈﺎﻡ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻮﻳﻦ ﻛِﻠﻲ

+ خدایان مدیریت چارلز هندی

+ اخلاق در رفتار سازمانی مهندس صلاح الدین همایون

+ مدیریت از زبان بزرگمهر بابک بهی

+ اقتصاد دانان فردا_2 

+ اقتصاددانان فردا 

+ رشد اقتصادی بدون سیاستگذاری هوشمندانه امکان پذیر نیست رعیا

+ خرما و کشمش جایگزین واردات شکر مهدی ازرقی

+ ايجاد يك جامعه يادگيرنده پروفسور جوزف استيگليتز

+ رشد اقتصادی در جهان کندتر می شود/ آیا بشر در آینده ثروتمندتر می شود؟ ندای ایرانیان

+ چرا هنوز به مدیران نیاز داریم؟ مترجم: فريبا وليزاده

+ سودهای بانکی مردم را خانه نشین کرد. ثروت های دروغین در اقتصاد پول مبنا دکتروحید شقاقی شهری

+ اقتصاد دیجیتالی  علیرضا ابراهیمی

+ رقابت جهاني در قرن 21 مصطفی مؤمنی

+ ساختارهای جدید سازمانی 

+ داﻧﺶ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ Decision  آرش ﻣﻮﻣﻨﻲ

+ مدیر قرن بیست و یکم  ترجمه و اقتباس: تورج مجیبی و محسن محمدیان ساروی

+ چالش‌های سودآوری و رشد در سازمان‌های قائم به ذات فرنود حسنی

+ سازمان تندآموز  

+ روند آینده رقابت و تقسیم بازار در نظام بانکی ایران  فرنود حسني

+ سازمانهای یادگیرنده  

+ فرهنگ سازمانی سید محمدعلی رجبی

+ سیاست‌گذاری مناسب در خصوص رسیدن به اقتصاد دانش­محور هومن ابوترابی

+ جایگاه ایران در اقتصاد دانش‌محور هومن ابوترابی

+ نبرد با ادم اسمیت (و کارل مارکس) Daniel Jafari

+ بی عدالتی درمیان ثروتمندان زیاد شده / از ثروتمندان مالیات بیشتری بگیرید حتی اگر فقیر شوند 

+ کتاب “سرمایه در قرن ۲۱″ ”توماس پیکتی”  مدرسه اقتصاد

+ مدیریت و سازمان در قرن بیست و یکم  ’امیر یوسفی

+ مدیریت بحران، بحران مدیریت  امیررضا پوررضایی

+ هند و پاکستان در بازار لوازم‌التحریر ایران  

+ نگرشی جدید نسبت به روش های توسعه مدیریت  Gaurav Moda, Anshu Nahar, Jai Sinha

+ بهره گیری از ارتباطات داخلی برای پشبرد استراتژی بقای سازمان عادل میرشاهی

+ چين کپی‌کار را فراموش کنيد!  سيد کامران باقری

+ کارآفرینی و خلق ثروت بدون سرمایه مالی  

+ قابلیت‌های تصمیم‌‌گیری پايدار را به سازمان خود بیاورید  

+ مثبت اندیشی عاملی برای افزایش بهره‌وری در محیط کار  مترجم: نفیسه هاشم خانی

+ چرا مدیران منابع انسانی شانس کمتری برای مدیر عامل شدن دارند؟  مترجم: مریم رضایی

+ بشنويد که افراد دقيقا چه مي‌گويند؟! سيد محمد اعظمی نژاد

+ درگیری شدید سیاسی بین سنت گرایان و تجددگرایان حوزه اقتصاد ایران 

+ چالشهای یک مدیر درایران کنونی صلاح الدین همایون

+ مهارت‌های مدیریتی Eric McNulty



info.ayandeh@gmail.com
©ayandeh.com 1995