بر خلاف باور عمومي که "تغيير" را امري تدريجي مي دانند و گمان مي شود وقوع يک "تغيير بنيادين" مراحلي را طي مي کند و در نهايت به عنوان يک "تغيير" معرفي مي شود، در موارد بسياري "تغيير" مانند يک "سونامي" عمل مي کند و امواج تغيير غافلگيرانه از راه مي رسند و محيط پيشين را آنچنان دستخوش شرايط جديد مي سازند که چاره اي جز سازگاري با اين محيط جديد باقي نمي ماند. در حقيقت آنچه که تغيير را اجتناب ناپذير مي سازد زوال پذيري محيط پيشين و استعداد فزاينده ظهور محيط جديد است. اين امر در محيط هاي سازماني و اجتماعي به خوبي قابل مشاهده است و دغدغه اصلي آينده پژوهان و دست اندرکاران تغييرات سازماني در وهله نخست شناسايي امواج پيش قراول اين سونامي و در مرحله بعد سوار شدن بر اين امواج آرامش يافته آن تا رسيدن به ساحل "آينده" است.
در محيط هاي سازماني هنگامي که شرايط پيشين ديگر قابل تداوم بخشيدن نباشد و متغيرهاي جديد معادلات و موازنه هاي گذشته را بر هم بزند، وضعيت موجود در شرايط شکننده اي قرار مي گيرد و تغيير به امري گريز ناپذير مبدل مي شود. بسياري از کارشناسان معتقدند براي ايجاد يک تغيير ولو به صورت بنيادين و کاملاً نهادينه شده، پيمودن يک فرايند تدريجي ضروري است؛ حال آن که در برخي مواقع تغيير به صورت کاملاً ناگهاني و حتا پيش بيني نشده به وقوع مي پيوندد. دلايل متعددي براي اين واقعيت وجود دارد.
نخست آن که حفظ وضعيت موجود و هراس از پيامدهاي تغيير به عنوان مهمترين مانع در مسير ايجاد تغيير، نخستين عاملي است که باورپذيري تغيير را کاهس مي دهد. به بيان ديگر تداوم يک محيط سازماني با مقتضيات و ويژگي هاي خاص خود براي يک دوره نسبتاً طولاني در ذهن حاضران در آن محيط تصويري مجازي از ثبات دايمي و هميشگي را ايجاد مي کند که نمي توانند جز همان تصوير، تصوير ديگري را به مخيله خود راه دهند؛ چيزي که غالباً از آن با عنوان "پارادايم ذهني" ياد مي شود.
به عنوان نمونه اگر روزي به علتي محل کليد چراغ اتاق شما تغيير کند شما ناخواسته پس از ورود به اتاق دوباره دست خود را به سوي محل سابق کليد دراز مي کنيد و اين امري کاملاً ناخودآگاه است که تنها بر پايه عادت صورت مي گيرد. حال آن که کساني که معتقد به تدريجي بودن تغيير هستند، نخست بايد اين پارادايم ذهني را تغيير دهند و اين کاري زمانبر و وقت گير است. اگر سرعت حرکت "متغيرهاي تغيير" بيشتر از زماني باشد که شما صرف تغيير دادن تصوير ذهني گذشته مي کنيد، امواج سونامي تغيير از روي سر شما عبور مي کند و پيش از آن که متوجه شويد در محيط جديد غوطه ور خواهيد شد. بنابراين، نجات يا غرق شدن شما در اين محيط جديد تنها به اين بستگي خواهد داشت که شناکردن را بلد باشيد يا نه.
به عنوان نمونه سازماني که در شش ماه گذشته تنها ضرر کرده است، ديگر نمي تواند شرايط گذشته را ادامه دهد و براي ادامه حيات و بقاي خود چاره اي جز تغيير ندارد. لذا اگر قرار باشد دوباره شش ماه ديگر را صرف ايجاد يک تغيير تدريجي در کارکرد يا ساختار خود کند، به طور حتم در پايان سال نابود خواهد شد. همين امر تغيير را به امري فوري و ناگهاني تبديل مي کند. اين تنها نمونه اي بود که در آن تغيير به صورت خواسته شده و مطلوب روي داده است، حال آنکه گاهي تغيير به صورت ناخواسته و شايد نامطلوب بر سازمانها تحميل مي شود. رقابت که خود عامل اصلي ظهور رقباي جديد است، شرايطي را بر يک سازمان تحميل مي کند که ناگهان خود را در ميان يک محيط تغيير يافته مي بيند. آيا مي توان در اين گونه موارد انتظار يک تغيير تدريجي را داشت؟
بنابراين تغيير خود به عنوان عامل ايجاد يک تغيير جديد مي تواند در محيط هاي تجاري و سازماني به ايفاي نقش بپردازد. در چنين حالتي تغيير دوم به امري کاملاً فوري مبدل مي شود و هيچ گونه تدريجي را نمي پذيرد. از اين رو تغييرات براي بقا و ادامه حيات يک موجوديت سازماني يا اجتماعي امري کاملاً ضروري است.
امواج سونامي تغيير بر اساس آنچه که در کوشش هاي مبتني بر پيش بيني بازتاب يافته است، به دو دسته اصلي محلي و جهاني تقسيم مي شوند. اما معمولاً پنج روند اصلي براي امواج سونامي تغيير در نظر مي گيرند که عبارتند از: جمعيت، اقتصاد، محيط زيست، فناوري، دولت و سياست.
الف) جمعيت: طي سه دهه اخير رشد چشمگير جمعيت در دو بعد محلي و جهاني به يکي از امواج سهمگين سونامي تغيير مبدل گشته است. کشورهايي که تا سه دهه پيش به عنوان کشورهاي کم جمعيت به شمار مي آمدند، امروزه کشورهاي پرجمعيتي هستند که دولت هاي آنها در تامين نيازهاي پايه و اساسي آنها در مانده اند و گاهي چشم اميد به ياري نهاد هاي بين المللي دارند.
ب) اقتصاد: اقتصاد نيز يکي از موج ها ي مهم تغيير است. اين عامل اساسي که رشد و شکوفايي و يا رکود و سکون آن نقش تعيين کننده اي در آينده جوامع در حال رشد دارد، پيوسته زير نظر موشکافانه کارشناسان مالي و اقتصادي قرار داشته است و متغييرهاي تاثير گذار در آن از جمله مشارکت بخش خصوصي در پيشبرد اهداف کوتاه و ميان مدت اقتصادي جامعه همواره به عنوان يکي از کليدي ترين روندهاي رشد اقتصادي در نظر گرفته شده است.
ج) محيط زيست: شرايط زيست محيطي و بهبود عوامل زيستي امواج بلندي را در فرآيند تغيير ايجاد مي کنند که چشم پوشي از آنها به هيچ وجه ممکن نيست. در حال حاضر يکي از روندهايي که در فعاليت هاي نظارتي و پايش بسيار مورد توجه مي باشد، وضعيت متغيرهاي زيست محيطي است. جوامع و کشورهايي که توانسته اند عوامل آلوده کننده صنعتي را به شيوه هاي موثرتري کنترل و مهار کنند، زمينه بهتري را براي ايجاد تغييرات بهينه سازماني و اجتماعي در جوامع خود فراهم کرده اند.
د) فناوري: معمولاً هنگامي که از مقوله تغيير در فناوري ها سخن به ميان مي آيد بلافاصله ذهن اغلب افراد متوجه تکامل فناوري مي شود، حال آن که فناوري هاي نوظهور خارج از اين قلمرو قرار مي گيرند. به عنوان نمونه اينترنت در مقام يک فناوري ارتباطي چه پيشينه ي مشترکي (به غير از رايانه) با ساير فناوري هاي مشابه ارتباطي دارد؟ فناوري هاي موجي به ويژه آنها که وارد قلمروي ريز امواج شده اند، چه اشتراکي با ديگر فناوري هاي موجي دارند که بتوانيم تکامل تدريجي آنها را براي اين فناوري ها در نظر بگيريم؟ پس مشاهده مي شود که فناوري هاي بسياري مانند يک موج ناگهان از راه مي رسند بدون آن که پيش از اين از آنها اطلاع يا خبري داشته باشيم.
هـ ) دولت و سياست: شکل و چگونگي اداره جوامع و شيوه حکومت نيز در بسياري از مواقع مانند يک موج از راه مي رسد و نظام پيشين را بر مي چيند. اين واقعيت در جوامعي که سوابق انقلابي را تجربه کرده اند، به خوبي قابل درک است. رشد و تکامل نهادهاي مدني يک فرايند تدريجي است اما شکل گيري نظام هاي نوين همواره با حرکتهاي ناگهاني و آني همراه است.
بدون شک سونامي تغيير مي تواند در ايجاد آينده هاي بديل نقش داشته باشد، اما نکته اي که باقي مي ماند اين است که ما معمولاً به دنبال آفرينش آينده ارجح هستيم و اينک اين پرسش مطرح مي شود که آيا يک سونامي مي تواند آينده ارجح را براي ما به وجود بياورد؟!
اگر چه در نگاه نخست چنين چيزي غيرممکن و محال به نظر مي رسد، اما پس از فروکش کردن سونامي امواج آرامتري بر سطح محيط تغيير يافته به جريان در مي آيد که عمر نسبتاً کوتاهي دارند و تنها اين موج سواران ماهر هستند که با به کارگيري مهارت هاي منحصر به فرد خويش مي توانند بر اين امواج سوار شوند و از آنها بهره برداري مطلوب را به عمل آورند. اين مدت کوتاه که گاهي از آن با عنوان "فرصت اقدام" ياد مي شود در حقيقت دوره گذاري است که محيط جديد براي تثبيت و استقرار در شرايط نوين چاره اي جز عبور از آن ندارد و برنامه ريزان در صورت آگاهي و اقدام به موقع مي توانند عوامل اثر گذار را در همين دوره کوتاه به گونه اي تنظيم نمايند که حتا جهت مسير آينده محيط ياد شده را نيز مشخص سازند.
درست است كه شرايط همواره آن گونه که ما مي خواهيم شکل نمي گيرند و متغيرهاي ديگري نظير قدرت هاي انفرادي و جمعي تا حد زيادي در شکل گيري آينده مداخله مي کنند، اما بهره گيري موثر و به موقع از امواج آرامي که پس از فروکش کردن سونامي تغيير به سوي "ساحل آينده" به حرکت در مي آيند هنر بي بديل آينده انديشان و آينده پژوهان است. بر اين اساس دريافتن سونامي هاي تغيير و شناسايي امواج ضعيف سونامي تغيير از نخستين وظايف ديده بانان آينده و رصد کنندگان تغيير است. سونامي تغيير در آينده نزديک يا دور ابعاد سازماني و اجتماعي را در مي نوردد و ما را دستخوش تغييرات باورنکردني خود مي سازد پس لازم است براي آن که در برابر امواج سهمگين آن غافلگير نشويم، امواج پيش قراول آن را پيش از آنکه خيلي دير شود با چشماني باز و واقع بين دريابيم.
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
بر خلاف باور عمومي که "تغيير" را امري تدريجي مي دانند و گمان مي شود وقوع يک "تغيير بنيادين" مراحلي را طي مي کند و در نهايت به عنوان يک "تغيير" معرفي مي شود، در موارد بسياري "تغيير" مانند يک "سونامي" عمل مي کند و امواج تغيير غافلگيرانه از راه مي رسند و محيط پيشين را آنچنان دستخوش شرايط جديد مي سازند که چاره اي جز سازگاري با اين محيط جديد باقي نمي ماند. در حقيقت آنچه که تغيير را اجتناب ناپذير مي سازد زوال پذيري محيط پيشين و استعداد فزاينده ظهور محيط جديد است. اين امر در محيط هاي سازماني و اجتماعي به خوبي قابل مشاهده است و دغدغه اصلي آينده پژوهان و دست اندرکاران تغييرات سازماني در وهله نخست شناسايي امواج پيش قراول اين سونامي و در مرحله بعد سوار شدن بر اين امواج آرامش يافته آن تا رسيدن به ساحل "آينده" است.
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان